در پژوهشی سعی شد قومیت و الگوی ازدواج در ایران بررسی شود.

به گزارش مهرخانه، هدف از انجام این تحقیق بررسی الگوهای ازدواج درمیان گروه‌های قومی ‌در ایران، بررسی نقش و تأثیر قومیت در تبیین الگوهای ازدواج و سنجش میزان ازدواج بین قومی‌ در جامعه مورد مطالعه است.

تکثر و تنوع قومیتی جامعه ایران، رفتار جمعیتی متفاوتی برای قومیت‌های ایرانی به همراه داشته است. الگوهای ازدواج در بین کشورها و حتی در درون یک کشور در میان گروه‌های قومی، متفاوت است. چنین نوساناتی می‌تواند هم ناشی از عوامل قومی-هنری (فرضیه هنجاری/ فرهنگی) و هم متأثر از عوامل اقتصادی- اجتماعی(فرضیه همانندی مشخصه‌ها) باشد. باتوجه به اینکه یکی از زمینه‌های شکل‌گیری رفتار جمعیتی، بستر ازدواج و خانواده است و نیز با عنایت به بافت چند قومیتی جامعه ایران، این پژوهش به بررسی و تحلیل الگوهای ازدواج (زمان ازدواج، ازدواج خویشاوندی، نحوه انتخاب همسر و ازدواج بین قومی) در میان گروه‌های قومی‌ در ایران می‌پردازد.

روش تحقیق
روش تحقیق در این مطالعه، تحلیل ثانوی داده‌های طرح ملی «بررسی ویژگی‌های اجتماعی اقتصادی خانوار1380» است که توسط مرکز آمار ایران با همکاری مرکز تحقیقات علمی ‌فرانسه، به روش پیمایشی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه ساخت‌یافته گردآوری شده است.

واحد تحلیل هر زن ازدواج‌کرده 49-15ساله در زمان بررسی برحسب زمینه قومی ‌است. تعداد زنان واجد شرایط در طرح بررسی ویژگی‌های اجتماعی اقتصادی خانوار، 5639 نفر بود؛ اما با توجه به اینکه در بعضی خانوارها بیش از یک واحد تحلیل (یعنی زن ازدواج‌کرده 49-15ساله) وجود داشت، بعد از برطرف نمودن این مشکل نمونه‌گیری، 4945 نفر به منزله واحد تحلیل انتخاب شدند و اطلاعات مربوط به آنها مورد کنکاش و بررسی قرار گرفت. براین اساس برحسب تعلق قومی، 43.5 درصد نمونه فارس، 2.1 درصد ترک، 9.5 درصد لر، 6.8 درصد کرد، 5.6 درصد مازنی، 4.2 درصد گیلکی، 2.8 درصد عرب و 2.5 درصد بلوچ بودند.

الگوهای ازدواج درمیان گروه‌های قومی
سن اولین ازدواج؛ از 16.2 سال برای زنان بلوچی تا 20.2 سال برای زنان گیلکی
اولین یافته این تحقیق نشان می‌دهد بررسی سن ازدواج در میان گروه‌های قومی ‌بیانگر تفاوت‌ها و نوسانات قومی ‌قابل توجهی در زمان ازدواج است. میانگین سن در اولین ازدواج از 16.2 سال برای زنان بلوچی تا 20.2 سال برای زنان گیلکی در نوسان بوده است. قومیت حدود 3.2 درصد واریانس سن ازدواج را تبیین می‌کند و به عنوان یک عامل تعیین‌کننده بر زمان ازدواج تأثیر می‌گذارد.

زنان گیلکی بیش از سایر زنان قومیت‌ها، خودشان همسرشان را انتخاب می‌کنند
دومین نتیجه تحقیق تصریح می‌کند که ارزش‌ها و هنجارهای خرده‌فرهنگی و قومی، عامل مهمی‌ در نحوه انتخاب همسر برای زنان محسوب می‌شود.

برای مثال ازدواج‌های ترتیب‌یافته توسط دیگران در میان گروه‌های قومی ‌عرب و بلوچ بیش از سایر گروه‌ها بوده است. به طوریکه بیش از ۸۰ درصد ازدواج‌های زنان عرب و بلوچ توسط دیگران (به ویژه والدین) ترتیب یافته و نقش زوجین در انتخاب همسر بسیار محدود بوده است، اما در میان زنان گیلکی، این الگوی ازدواج کمتر از سایر گروه‌های قومی ‌دیده می‌شود و در مقابل الگوی انتخاب شخصی همسر (به منزله روش همسرگزینی) رایج‌تر است. همچنین این الگو (انتخاب شخصی همسر) حدود ۴۰درصد ازدواج‌های ترک‌ها، مازنی‌ها٬ فارس‌ها و کردها را تشکیل می‌دهد. در مقابل این نسبت در میان لرها 6.26 درصد، بلوچ‌ها 4.15 درصد و عرب‌ها 8.13 درصد از ازدواج‌ها را شامل می‌شود. بنابراین نحوه انتخاب همسر به عنوان شاخصی که نشان‌دهنده شیوع ازدواج‌های از قبل تنظیم شده است٬ برحسب تعلق قومی ‌زنان متفاوت است.

گروه‌های قومی بر تحکیم پیوندهای خویشاوندی از طریق ازدواج فامیلی تأکید دارند
بررسی الگوهای ازدواج در میان گروه‌های قومی، بیانگر نوسانات قومی ‌محسوسی در این زمینه است. در میان گروه‌های قومی ‌کرد، عرب، و بویژه بلوچ عمدتاً هنجارهای سنتی‌ای حاکم است که خانواده را نهادی برای تقویت پیوندهای جمعی می‌انگارد. از این‌رو تشکیل خانواده در سنین پایین و تحکیم پیوندهای خویشاوندی از طریق ازدواج فامیلی را مورد تأکید قرار می‌دهند.

این سنخ از هنجارها انتخاب فردی را محدود می‌سازد و برای «تبعیت» بیش از «انتخاب» ارزش قایل است. در مقابل هنجارها و نگرش‌های جدید که به انتخاب فردی اولویت می‌دهد و ازدواج در سنین بالاتر و ازدواج‌های غیرفامیلی را توصیه می‌کند، عمدتاً در میان گروه‌های قومی‌ ترک، فارس، مازنی و بویژه گیلکی نمود بیشتری دارد. بدین ترتیب قومیت به عنوان یک عامل نهادی و فرهنگی به میزان قابل توجهی در تنظیمات ازدواج و خانواده نمود پیدا می‌کند.

بیش از ۴۰ درصد ازدواج‌های قومیت‌ها، فامیلی است
سومین یافته این پژوهش تأکید می‌کند که بیش از ۴۰ درصد ازدواج‌ها به شکل درون‌گروهی بین افراد خویشاوند صورت گرفته است. حفظ اصالت‌های خونی، حفظ مال و اموال موروثی، تحکیم شبکه خویشاوندی، تشابه و همسانی، داشتن شناخت و آشنایی بیشتر (در جامعه‌ای که روابط پسر و دختر خارج از شبکه خویشاوندی، نوعی نابهنجاری محسوب می‌شود)، دوام و پایداری نسبی این ازدواج‌ها، اعتقادات خاص مذهبی (نظیر بسته شدن عقد دختر عمو و پسرعمو در آسمان‌ها)، ارزش‌ها و هنجارهای قومی، ‌از انگیزه‌های گرایش افراد به ازدواج‌های فامیلی و خویشاوندی در ایران محسوب می‌شود.

تفاوت‌های محسوسی میان گروه‌های قومی‌ به لحاظ داشتن نسبت خویشاوندی- غیرخویشاوندی با همسر وجود دارد. به طوریکه نسبت ازدواج خویشاوندی به عنوان تبلور هنجارهای سنتی خانوادگی، در میان بلوچ‌ها بیشتر از سایر گروه‌های قومی ‌در ایران دیده می‌شود. در میان بلوچ‌ها از هر پنج ازدواج، چهار ازدواج با افراد فامیل و خویشاوند صورت می‌گیرد.

در مقابل کمترین نسبت ازدواج در بین زنان گیلکی دیده می‌شود؛ به طوریکه در میان گیلکی‌ها، برعکس بلوچ‌ها، از هر پنج ازدواج، چهار ازدواج با افراد غیرخویشاوند صورت گرفته است.

بعد از گیلکی‌ها، به ترتیب مازنی‌ها٬ فارس‌ها و ترک‌ها کمترین نسبت ازدواج خویشاوندی را داشته‌اند. وضعیت کردها در این زمینه حالت بینابینی داشته است؛ بدین معنا که نسبت ازدواج‌های خویشاوندی و غیرخویشاوندی تقریباً به یک اندازه بوده است. از این‌رو ارزش‌ها و هنجاری خرده‌فرهنگی و قومی، عامل مهمی ‌در تبیین الگوی ازدواج خویشاوندی در ایران است.

بیش از ۹۰ درصد زنان گروه‌های قومی ‌ترجیح داده‌اند با همسری از گروه قومی ‌خود ازدواج کنند
چهارمین نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که درون‌همسری قومی ‌به عنوان شاخص انسجام قومی، ‌میزان بالایی دارد. بدین معنی که افراد متعلق به گروه‌های قومی ‌مختلف به هنگام ازدواج تمایل بیشتری به گروه قومی ‌خود دارند؛ به طوریکه بیش از ۹۰ درصد زنان گروه‌های قومی ‌ترجیح داده‌اند با همسری از گروه قومی ‌خود ازدواج کنند (همسان‌همسری قومی) البته باتوجه به تمرکز قومی ‌همسان در محیط پیرامون افراد، دایره جغرافیایی همسرگزینی در این تمایل بی‌تأثیر نبوده است.

گروه قومی‌عرب بیش از سایر گروه‌های قومی، ‌تمایل به درون همسری دارد و در مقابل فارس‌ها کمتر از سایر گروه‌ها گرایش به درون‌همسری داشته‌اند.

میزان ازدواج بین قومی ‌در جامعه مورد مطالعه، کمتر از هشت درصد بوده است که نشان‌دهنده محدود بودن دایره ازدواج بین قومی ‌و وجود نوعی فاصله اجتماعی در میان گروه‌های قومی ‌در ایران است. این میزان از 7.3 درصد برای عرب‌ها تا 1.9 درصد نزد فارس‌ها در نوسان بوده است. در مورد ازدواج بین قومی، از یکسو فارس‌ها‌ به عنوان گروه اکثریت با تمام گروه‌های قومی ‌پیوند داشته‌اند و از سوی دیگر تمام گروه‌های قومی‌ بیشترین میزان ازدواج بین قومی‌شان با فارس‌ها بوده است.

نوسانات ازدواج قومیت‌ها
پنجمین یافته این تحقیق بیان می‌کند که تفاوت‌های قومی ‌در زمان ازدواج و شکل‌گیری خانواده نمی‌تواند به طور کامل بازتاب جایگاه متفاوت آنها در مراحل مدرنیزاسیون و توسعه‌یافتگی باشد، بلکه در ورای مدرنیزاسیون تفاوت در فرهنگ و تاریخ اجتماعی قومی ‌و فشارهای هنجاری و ارزشی در زمان ازدواج نمود پیدا می‌کند. عواملی چون تحصیل، اشتغال، شهرنشینی و تغییر محل سکونت، در پایین آمدن گرایش ازدواج قومی ‌بسیار تأثیرگذار است. در واقع گسترش مدرنیزاسیون و همانندی مشخصه‌ها بویژه آموزش، می‌تواند هنجارها و سنت‌های قومی ‌مرتبط با ازدواج را به طور محسوسی کاهش دهد؛ اما به طور کامل از بین نمی‌برد.

لازم به ذکر است مکانیسم تأثیرگذاری قومیت بر ازدواج و خانواده بسیار پیچیده و مبهم است. متغیرهای موجود و محدود در این مطالعه تا اندازه‌ای به تبیین رابطه این دو موضوع پرداختند، ولی در صورت وارد نمودن سایر متغیرهای مربوط به ازدواج ممکن است از شدت این تأثیر کاسته شود.

به گزارش مهرخانه، این پژوهش با عنوان کامل « قومیت والگوی ازدواج در ایران» که توسط محمد جلال عباسی شوازی و رسول صادقی انجام شده، بهار 1384 در فصلنامه علمی- ‌پژوهشی پژوهش زنان منتشر شده است.

انتهای پیام/ 911027